SZCZĄTKI KOSTNE Z GROBÓW CIAŁOPALNYCH W ROSNOWIE, GM. MANOWO, WOJ. KOSZALIN (STANOWISKO 1)
Materiał kostny uzyskano w wyniku badań ratowniczych przeprowadzonych w 1973 i 1974 roku. W pierwszym roku prac wy eksplorowano tylko jeden grób, a w drugim siedem dalszych. Do opracowania antropologicznego wzięte zostały także szczątki kostne znajdujące się w popielnicy wydobytej w trakcie prac prowadzonych w Rosnowie w okresie międzywojennym. Cmentarzysko w Rosnowie pod względem archeologicznym zostało opracowane przez I. Skrzypka z Muzeum Okręgowego w Koszalinie. Jest ono datowane na wczesny i środkowy podokres lateński, a użytkowane było przez ludność kultury pomorskiej. Analiza antropologiczna przepalonych szczątków kostnych została wykonana według powszechnie stosowanych metod. Z popielnic, które zachowały się w całości, wydobywano szczątki kostne warstwami o miąższości 5 cm i w obrębie nich dokonywano dalszą szczegółową analizę.
ANALIZA MATERIAŁU
Grób nr 1
Fragment kości sklepienia czaszki o wymiarach 40x37 mm oraz trzy znacznie mniejsze ułamki. Część trzonu żuchwy z zachowanymi zębodołami lewych zębów przedtrzonowych. Jeden dość mocno spłaszczony trzon kręgu szyjnego oraz cztery małe ułamki innych trzonów kręgów. Ułamek kości ramiennej o długości 107 mm, fragment końca dalszego kości ramiennej, ułamek kości łokciowej o długości 88 mm. Fragment trzonu kości udowej o długości 84 mm oraz wycinek powierzchni stawowej górnej kości piszczelowej. Barwa kości szara i jasnoszara. Szczątki kostne należą do jednego osobnika dorosłego (być może w wieku maturus (?), jego płeć nie została określona. Waga kości 45 gramów.
Grób nr 2
Kości, przemieszane z małą ilością piasku, wypełniały połowę popielnicy. Podczas ich eksploracji z popielnicy wydzielono cztery warstwy.
Warstwa I
Pięćdziesiąt osiem bardzo drobnych fragmentów kości sklepienia czaszki, ułamek kości czołowej, dwa fragmenty łuski kości skroniowej oraz lewa i prawa piramida tej kości (otwory słuchowe wewnętrzne kształtu szczelinowatego), wyrostek czołowy, kości jarzmowej, trzy ułamki wyrostka zębodołowego szczęki. Wyrostek dziobiasty i wyrostek kłykciowy żuchwy, cztery ułamki trzonu żuchwy. Dwa stałe kły i dwa mleczne przedtrzonowce. Kręg obrotowy bez łuku, osiem ułamków kręgów szyjnych. Kilka fragmentów żeber. Wycinek głowy kości ramiennej. Ułamek końca dalszego kości piszczelowej.
Warstwa II
Czterdzieści bardzo drobnych fragmentów kości sklepienia czaszki. Ułamek wyrostka kłykciowego żuchwy. Część korzenia zęba. Fragment łuku kręgu szczytowego z dołkiem zębowym oraz inny fragment trzonu kręgu. Część kości krzyżowej. Kilka ułamków żeber. Fragment kości miednicznej. Ułamek szyjki kości udowej, bez nasady.
Warstwa III
Dwadzieścia pięć fragmentów kości sklepienia czaszki, ułamek kości czołowej z okolicy lewego oczodołu, fragment lewej kości jarzmowej. Ułamek kręgu piersiowego i lędźwiowego. Cześć kości .miednicznej.
Warstwa IV
Czternaście bardzo drobnych ułamków kości sklepienia czaszki, fragment kręgu i część kości skokowej. Liczne drobne ułamki kości.
Barwa kości żółto-jasnobrązowa, niektóre ułamki ciemnoniebieskie. Są to szczątki kostne dziecka (infans II). Wąsa 800 gramów. Płci nie określono.
Grób nr 3
Przepalone szczątki kostne zostały złożone w popielnicy i wypełniały ją do 2/3 wysokości. Podczas ich wydobywania wydzielono pięć warstw o miąższości około 5 cm każda.
Warstwa I
Trzydzieści dwa fragmenty kości sklepienia czaszki, wszystkie cienkie, dość delikatnej budowy, przeciętna grubość 1-2 mm. Ułamek kości czołowej z okolicy zatoki czołowej. Lewa piramida kości skroniowej z okrągłym otworem słuchowym wewnętrznym. Fragment trzonu żuchwy. Ułamek kręgu szczytowego oraz siedem fragmentów innych kręgów. Trzy większe odcinki trzonów żeber. Część trzonu kości ramiennej o długości 94 mm oraz ułamek końca dalszego tej kości. Dwa fragmenty talerza kości biodrowej. Cześć trzonu kości udowej, fragment rzepki, ułamek kości łódkowatej.
Warstwa II
Dwadzieścia jeden fragmentów kości sklepienia czaszki. Jedenaście ułamków trzonów kręgów. Część trzonu kości ramiennej, główka kości promieniowej (o średnicy około 19 mm), kość łódeczkowata. Dwa ułamki talerza kości biodrowej. Bardzo liczne kości drobnych wymiarów.
Warstwa III
Siedemnaście fragmentów kości sklepienia czaszki. Ułamek łuski kości skroniowej z częścią otworu słuchowego zewnętrznego. Część podstawna kości potylicznej. Niemal w całości zachowana prawa i lewa szczęka (przybliżona szerokość otworu gruszkowatego wynosi 18- 19 mm). Część lewej gałęzi żuchwy wraz z wyrostkiem kłykciowym. Siedem ułamków kręgów piersiowych i jeden ułamek kręgu lędźwiowego. Cztery odcinki trzonów żeber. Fragment głowy kości udowej oraz dwa odcinki trzonu. Ułamek rzepki.
Warstwa IV
Szesnaście fragmentów kości sklepienia czaszki, drobne, delikatnej budowy. Ułamek kości czołowej. Prawa piramida kości skroniowej z dość dużym otworem słuchowym wewnętrznym. Część trzonu żuchwy. Ułamek kości jarzmowej. Dwa ułamki trzonów kręgów. Fragment końca dalszego kości ramiennej. Ułamek końca dalszego kości udowej.
Warstwa V
Osiem bardzo drobnych ułamków kości sklepienia czaszki. Fragment kości klinowej. Prawy wyrostek kłykciowy żuchwy. Trzon kręgu obrotowego z zębem. Trzy ułamki trzonów żeber. Dwa fragmenty wyrostka dziobiastego kości łokciowej. Bardzo liczne drobne ułamki różnych kości.
Zbadane szczątki kostne należą do jednego osobnika zmarłego prawdopodobnie w wieku około 35 lat, płci żeńskiej. Barwa kości szara i brązowoszara. Waga 1080 gramów.
Grób nr 4
Popielnica wraz z zawartymi w niej kośćmi została silnie zniszczona. Wśród zebranych kości rozpoznano: trzy fragmenty trzonów kręgów, głowę kości udowej (średnica w płaszczyźnie czołowej wynosi 40 mm, a w płaszczyźnie strzałkowej 33 mm) częściowo zdeformowaną, część końca dalszego kości udowej, ułamek kości piętowej.
Szczątki kostne należą do osobnika dorosłego, nie można jednak dokładniej określić jego wieku i płci. Barwa kości jasnoszara i jasnobrązowa. Waga 45 g.
Grób nr 5
Dwadzieścia siedem fragmentów kości sklepienia czaszki, największy fragment o wymiarach 59x47 mm, grubość maksymalna ułamków kości potylicznej 9 mm, przeciętna grubość fragmentów 4-5 mm. Część wyrostka zębodołowego szczęki. Ułamek piramidy kości skroniowej z małym otworem słuchowym wewnętrznym. Ząb kręgu obrotowego, trzy fragmenty kręgów piersiowych, trzy trzony kręgów lędźwiowych, mały ułamek kości krzyżowej. Liczne drobne odcinki żeber. Wycinek głowy kości ramiennej. Końce dalsze prawej i lewej kości ramiennej. Główka kości promieniowej o średnicy 19 mm. Koniec dalszy kości promieniowej lewej o długości 79 mm. Większy fragment kości miednicznej z częścią panewki. Końce bliższe prawej i lewej kości udowej (średnica główki prawej 38 mm, lewej 37 mm), ułamek trzonu tej kości o długości 115 mm. Cztery ułamki kości piszczelowej. Koniec dalszy kości strzałkowej. Ułamek kości piętowej. Kość skokowa. Trzy ułamki paliczków.
Kości złożone w tej popielnicy należą do jednego osobnika płci prawdopodobnie męskiej (??), zmarłego w wieku adultus. Barwa kości jasno-żółtoszara. Waga 365 gramów.
Grób nr 6
Czterdzieści trzy fragmenty kości sklepienia czaszki, największy fragment o wymiarach 42x36 mm, grubość większych fragmentów 5-6 mm. Ułamek końca dalszego kości ramiennej. Część końca dalszego kości udowej. Fragment końca dalszego kości piszczelowej. Ułamek kości piętowej. Bardzo liczne drobne, nie zidentyfikowane fragmenty kości ludzkich.
Są to prawdopodobnie szczątki kostne jednego osobnika w wieku 30-40 lat, płci być może męskiej (???). Barwa kości ciemnoszara i szara a niektórych jasnożółto-szara. Waga 450 g.
Grób nr 7
Sto jedenaście fragmentów kości sklepienia czaszki, największy fragment o wymiarach 62x38 mm, grubość przeciętna 3 mm, maksymalna 6 mm. Ułamek kości potylicznej. Fragment łuski kości skroniowej, prawa i lewa piramida z dużymi otworami słuchowymi wewnętrznymi, część wyrostka sutkowatego tej kości. Część trzonu kości klinowej i trzy inne fragmenty tej kości. Ułamek łuku jarzmowego. Cztery części wyrostka zębodołowego szczęki. Trzy fragmenty trzonu żuchwy, prawy, i lewy wyrostek dziobiasty oraz prawy i lewy wyrostek kłykciowy. Jeden ząb trzonowy. Ułamek łuku kręgu szczytowego oraz dziewiętnaście fragmentów trzonów kręgów, łuków i wyrostków. Część łopatki. Ułamek prawej i lewej kości ramiennej (koniec dalszy). Prawa i lewa główka kości promieniowej (uszkodzone). Cztery ułamki kości miednicznej, w tym dwa z częścią panewki. Dwa wycinki głowy kości udowej, dwa duże fragmenty trzonu oraz dwa ułamki końca dalszego. Cześć rzepki.
Zbadane szczątki kostne należą do jednego osobnika płci być może żeńskiej (??) w wieku około 30 lat. Kolor kości ciemnoszary i szary, niektóre fragmenty o barwie jasnożółto-szarej. Waga 1275 gramów.
Popielnica wydobyta w okresie międzywojennym.
Sto czterdzieści dwa fragmenty kości sklepienia czaszki. Trzy ułamki kości czołowej (o dobrze zaznaczonej gładyszce). Pięć fragmentów łuski kości skroniowej, ułamek wyrostka sutkowatego oraz prawa i lewa piramida z dużym otworem słuchowym wewnętrznym. Część trzonu kości klinowej. Ułamek prawej kości jarzmowej. Trzy fragmenty szczęki. Część trzonu żuchwy i silnie przepalony prawy wyrostek kłykciowy. Trzynaście zębów stałych. Dwadzieścia trzy fragmenty kręgów. Piętnaście odcinków żeber. Głowa prawej i lewej kości ramiennej oraz dwa wycinki powierzchni bloczkowej. Dziewięć fragmentów kości miednicznej. Dwa ułamki rzepki. Końce bliższe prawej i lewej kości promieniowej (u obu główki uszkodzone).
Są to szczątki kostne jednego osobnika płci męskiej, który zmarł w wieku 30-40 lat. Barwa kości jasnobrązowo-szara i szara. Waga 1975 gramów.
Przeanalizowanie pod względem antropologicznym przepalonych szczątków kostnych wydobytych z ośmiu grobów na cmentarzysku w Rosnowie pozwoliło uzyskać następujące informacje:
- Kości złożone w popielnicach należą do ośmiu osobników: jednego zmarłego w wieku 12-14 lat (infans II), trzech mężczyzn (jednego w wieku 20—30 lat i dwóch 30—40 lat), dwóch kobiet (obie w wieku 30—40 lat) oraz dwóch osobników dorosłych o nie określonej płci.
- Barwa przepalonych fragmentów kostnych jest zróżnicowana od jasnej, poprzez szarą, do brązowej. Najwięcej jest ułamków kości zabarwionych na szaro.
- Ciężar kości złożonych w popielnicach waha się od 45 do 1975 gramów, średnio jest równy 767 gramów.
- Wysokość ciała określona na podstawie średnic głów kości długich wynosi:
- kobiety z grobu nr 3: 160-164 cm, wzrost wysoki;
- mężczyzny z grobu nr 5, wyliczony jako średni dla trzech pomiarów około 163-167 cm.
KOSZALIŃSKIE ZESZYTY MUZEALNE T. 11. 1981R.
Franciszek Rożnowski
ZAKŁAD BIOLOGII WSP W SŁUPSKU
